شرح كتاب اخلاقي-عرفاني "حقايق"

سخنرانی استاد محمد حسین رحیمی

معرفی مختصر کتاب حقایق
کتاب اخلاقی-عرفانی حقایق توسط مرحوم فیض کاشانی به رشته تحریر در آمده است. فیض کاشانی یکی از بزرگترین علمای جهان اسلام و تشیع است که به قول علامه طباطبایی "جامع علوم است و به جامعیت او، در عالم اسلام کمتر کسی را سراغ داریم". او فقیه، فیلسوف، مفسر، محدث، اصولی و عارف است و آثارش در هر یک از شاخه‌های علوم و معارف اسلام از دید بسیاری بزرگان بی‌بدیل و بهترین یا یکی از بهترین آثار آن زمینه است. از ویژگی‌های مهم فیض کاشانی می‌توان به احاطه بالای او بر آیات و روایات و عجین شدن آن‌ها با جان وی و بروز این موضوع در آثار وی اشاره کرد. فیض، شریعت و طریقت را در حد اعلا شناخته و خود از سالکان طریق حقیقت بوده است. کتاب حقایق مربوط به حدود 83 سالگی، یعنی اواخر عمر شریف اوست و از این نظر اثر بسیار مهمی محسوب می‌شود؛ چرا که پس از تالیف و تصنیف حدود 200 کتاب نگاشته شده و ماحصل یک عمر سیر و سلوک اوست.

کتاب حقایق خلاصه کتاب "محجه البیضاء"، مهم‌ترین اثر اخلاقی-عرفانی فیض کاشانی است که البته وی در تالیف آن از چند کتاب دیگر نیز بهره برده است. "محجه البیضاء" که از قرن 11 تا کنون محل مراجعه بزرگان و علما بوده، تهذیب کتاب "احیاء علوم دین" غزالی است که یکی از بهترین کتب اخلاقی محسوب می‌شود. فیض کاشانی در "محجه البیضاء" بخش‌هایی از این کتاب را پالایش کرده و از برخی آیات و روایات برای تکمیل آن استفاده کرده است؛ به عنوان مثالی از موارد پالایش شده می‌توان به حذف مطالبی که بر اساس فقه اهل سنت نوشته شده و نوشتن آن‌ها بر اساس فقه شیعه و حذف برخی حالات عرفا که در اثر غزالی ذکر شده اما جنبه تربیتی چندانی ندارد، اشاره کرد.


کتاب حقایق دارای شش مقاله است و هر مقاله خود از ابواب و فصولی تشکیل شده است. این مقالات عبارتند از:

در بیان اصول سلوک و اخلاق، در اخلاق رذیله و تهذیب آن، در نکوهش دنیا و دل‌مشغولی به آن، در مکارم اخلاق و راه کسب آن، در عبادات و اسرار آن، در دیگر اعمال شایسته (توبه، محاسبه و مراقبه، تفکر و تدبر، یاد مرگ، برادری و دوستی)

کتاب حقایق در اصل به زبان عربی نگاشته شده و سه ترجمه از آن موجود است:

• ترجمه محمدباقر ساعدی خراسانی، سال1340، انتشارات اسلامیه، تهران
• ترجمه حمیدرضا صادقی، سال 1392، انتشارات آیت اشراق، قم
• ترجمه رضا جلیلی، سال 1392، انتشارات مستجار، تهران

شرح این کتاب شریف توسط استاد محمد حسین رحیمی در ماه صفر سال 1396 با مبحث دنیا شروع شده و سپس در جلسات کتابخانه ملی با مقالات مکارم اخلاق و راه کسب آن، عبادات و اسرار آن و مقاله‌ی در دیگر اعمال شایسته ادامه یافته است.

جلسه اول

جلسه دوم

جلسه سوم

جلسه چهارم

جلسه پنجم

جلسه ششم

جلسه هفتم

جلسه هشتم

جلسه نهم

جلسه دهم

جلسه یازدهم

جلسه دوازدهم

جلسه سیزدهم

جلسه چهاردهم

جلسه پانزدهم

جلسه شانزدهم

جلسه هفدهم

جلسه هجدهم

جلسه نوزدهم

جلسه بیستم

جلسه بیست و یکم

جلسه بیست و دوم

جلسه بیست و سوم

جلسه بیست و چهارم

جلسه بیست و پنجم

جلسه بیست و ششم

جلسه بیست و هفتم

جلسه بیست و هشتم

جلسه بیست و نهم

جلسه سی ام

جلسه سی و یکم

جلسه سی و دوم

جلسه سی و سوم

جلسه سی و چهارم

جلسه سی و پنجم

جلسه سی و ششم

جلسه سی و هفتم

جلسه سی و هشتم

جلسه سی و نهم

جلسه چهل ام

جلسه چهل و یکم

جلسه چهل و دوم

جلسه چهل و سوم

جلسه ۴۴

جلسه ۴۵

جلسه ۴۶

جلسه ۴۷

جلسه ۴۸

جلسه ۴۹

جلسه ۵۰

جلسه ۵۱

جلسه ۵۲

جلسه ۵۳

جلسه ۵۴

جلسه ۵۵